काठमाडौं । एक तस्बिर जसले वैश्विक गठबन्धनहरूलाई पुनःपरिभाषित गर्न सक्छ जहाँ विश्वका सबैभन्दा चर्चित तीन नेताहरू भ्लादिमिर पुटिन, सी जिनपिङ र किम जोङ उन चीनको दशकौँकै सबैभन्दा ठूलो सैन्य परेडमा एकताको सार्वजनिक प्रदर्शन गर्दै सँगै हिँडिरहेका छन् ।

तर यो क्षण किन यति महत्वपूर्ण छ ? यी तस्बिरहरू किन विश्वभरि हेडलाइन बनेका छन् ? चीनको राजधानी बेइजिङको तियानमेन स्क्वायरमा आयोजित विजय दिवस परेड अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीतिको केन्द्र बन्यो ।  यो ऐतिहासिक जुगलबन्दी अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धहरूका लागि पक्कै पनि केही अर्थ राख्छ । 

यसले वैश्विक शक्तिमा ठूलो परिवर्तनको संकेत गर्छ । साथै यो मार्फत् चीन तथा यसका सहयोगीहरूले पश्चिमलाई ठूलो र प्रत्यक्ष सन्देश दिइरहेका छ । 

एक नयाँ ध्रुवको उदय

चीनको ८०औँ विजय दिवस परेडका क्रममा रूसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिन, चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङ र उत्तर कोरियाका नेता किम जोङ उन पहिलो पटक तियानमेन स्क्वायरमा सार्वजनिक रूपमा एकसाथ देखा परे । 

सीले किमलाई अंकमाल गरेर अभिवादन गरे, त्यसपछि पुटिनलाई अभिवादन गरे र उनीहरू सबै परेड हेर्न एकसाथ हिँडे । यो तस्बिरले धेरै कुरा भन्छ । यसले यी तीन नेताहरूबीचको सहकार्यको नयाँ ध्रुवको प्रतीक हो, जसमध्ये प्रत्येकले फरक क्षेत्रको प्रतिनिधित्व गर्छन्, तर पश्चिमी प्रभावको विरोधमा एकजुट छन् । 

यो क्षण सावधानीपूर्वक योजना गरिएको थियो, जसले शक्ति र ऐक्यबद्धताको प्रदर्शनलाई सङ्केत गर्छ । यी नेताहरूले सैनिकहरूको ताँती र चीनको सबैभन्दा नयाँ सैन्य उपकरणहरूको परेड हेरे । यस परेडमा यी तीन नेताको उपस्थिति केवल एक प्रतीकात्मक घटना मात्र थिएन, यो एक गम्भीर भूराजनीतिक सन्देश थियो । 

अमेरिकी प्रतिबन्ध र आलोचनाको सामना गरिरहेका यी राष्ट्रहरूले आफ्नो एकता र शक्ति प्रदर्शन गर्नका लागि यो मञ्चको प्रयोग गरे । परेडका क्रममा चीनले आफ्नो अत्यधुनिक सैन्य प्रविधि र हतियारहरू प्रदर्शन गरेको थियो ।

यसले चीनको बढ्दो सैन्य क्षमतालाई मात्र देखाएन,जबकी आफ्ना सहयोगीहरूसँगको सहकार्यलाई पनि जोड दियो । 

पुटिन, सी र किमको एकसाथ उपस्थिति युरोप र अमेरिकालाई ’हामी एक्लो छैनौं’ भन्ने स्पष्ट सन्देश थियो।विश्लेषकहरूका अनुसार, यो गठबन्धनले अमेरिका र उसका सहयोगी राष्ट्रहरूको नेतृत्वमा रहेको वर्तमान विश्व व्यवस्थालाई चुनौती दिने लक्ष्य राखेको छ । यो केवल एउटा परेड थिएन, यो विश्वलाई दिइएको एउटा सन्देश थियो । यी राष्ट्रहरू एकसाथ उभिएका छन्, जसले विद्यमान विश्व व्यवस्थालाई चुनौती दिने नयाँ गठबन्धनको निर्माण गरिरहेका छन् । 

यो भव्य कार्यक्रममा अमेरिकाका कट्टर विरोधी र आणविक शक्तिसम्पन्न तीन देश चीन, रूस र उत्तर कोरियाका शीर्ष नेतासहित कुल २६ देशका राष्ट्र प्रमुखहरूको यस परेडमा उपस्थिति हुनुले विश्वलाई पश्चिमी दबाब र प्रतिबन्धका बाबजुद बहुध्रुवीय विश्व व्यवस्था तीव्र रूपमा आकार लिइरहेको छ भन्ने स्पष्ट सङ्केत दिएको छ ।

सी चिनफिङको सम्बोधन : पश्चिमलाई सीधा सन्देश

परेडअघि, सी चिनफिङले ’गेट अफ हेभन्ली पिस’ मा पुटिन र किम सहित करिब २० विश्व नेताहरूलाई स्वागत गरे । उनले इतिहास, शान्ति र भविष्यको बारेमा भावुकताका साथ बोल्दै भने, “चिनियाँ राष्ट्र एउटा यस्तो महान् राष्ट्र हो, जुन हिंसासँग डराउँदैन र जो स्वतन्त्र तथा बलियो भएर उभिएको छ ।” 

उनले दोस्रो विश्वयुद्धमा लडेकाहरूलाई श्रद्धाञ्जली अर्पण गरे र चीन इतिहासको सही पक्षमा उभिएकोमा जोड दिए । उनले चीन अस्थिर नभएको घोषणा गर्दै राष्ट्रहरूलाई युद्धको मूल कारणहरू समाप्त गर्न आग्रह गरे र चीन दबदबा गर्नेहरूसँग नडराउने भन्दै अमेरिकामाथि अप्रत्यक्ष प्रहार गरे ।

उनले भने, “विगतमा, न्याय र दुष्टता, प्रकाश र अँध्यारो, प्रगति र प्रतिक्रियाबीचको जीवन वा मृत्युको सङ्घर्षको सामना गर्दा चिनियाँ जनता एकजुट भएर, प्रतिरोधका लागि उठे र देशको अस्तित्व, राष्ट्रको पुनरुत्थान, र मानव न्यायको लागि लडे। आज, मानवजातिले एक पटक फेरि शान्ति र युद्ध, संवाद र टकराव, आपसी लाभ र जिरो–सम प्रतिस्पर्धाको बीचमा छनोटको सामना गरिरहेको छ । चिनियाँ जनता दृढतापूर्वक इतिहासको सही पक्षमा, मानव सभ्यता र प्रगतिको पक्षमा उभिएका छन्, शान्तिपूर्ण विकासको मार्गमा प्रतिबद्ध छन् र मानवजातिको साझा भविष्यका लागि समुदाय निर्माण गर्न सबै देशका जनतासँग मिलेर काम गरिरहेका छन् ।”

यो भाषण एउटा स्पष्ट सन्देश थियो । चीनले आफ्नो शक्ति र स्वतन्त्रताको दाबी गरिरहेको छ । यो पश्चिमी प्रतिबन्ध र आलोचनाको विरुद्धमा दृढ अडान हो । परेड र सीका शब्दहरूको उद्देश्य चीन आफ्नै विश्वव्यापी नियतिलाई आकार दिन तयार छ भनेर देखाउनु हो ।

शक्ति सन्तुलनमा परिवर्तन

धेरै विश्लेषकहरूले यो तस्बिरलाई चीनले पश्चिमलाई एउटा बलियो सन्देश दिएको रूपमा हेरेका छन् । युक्रेनका कारण रूसमाथि प्रतिबन्ध लागेको भए पनि, बेइजिङले पश्चिमी प्रतिबन्ध र आलोचनाको विरुद्धमा उभिन जारी राख्ने सङ्केत दिएको छ । 

चीन अब पश्चिमी प्रभुत्वबाट स्वतन्त्र, आफ्नै प्रभावको कक्षामा काम गरिरहेको देखाउने प्रयास गरिरहेको छ । परेडमा पुटिन र किमको सहभागिताले यस कुरालाई जोड दिन्छ । यो नयाँ, उदीयमान गठबन्धनको एक दृश्य प्रतिनिधित्व हो जसलाई पश्चिमले बेवास्ता गर्न सक्दैन ।

यो ऐतिहासिक तस्बिरले पश्चिमी राजधानीहरूमा तरंग फैलाएको छ । सीएनएन र बीबीसीले यो प्रदर्शनले यी राष्ट्रहरूलाई एक्ल्याउने अमेरिकी प्रयासलाई कसरी जटिल बनाउँछ भन्ने कुरालाई उजागर गरेका छन् । 

अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले टाढैबाट हेर्दै सामाजिक सञ्जालमा तिखो प्रतिक्रिया जनाउँदै यी नेताहरू अमेरिकाविरुद्ध षड्यन्त्र गरिरहेको संकेत दिए । 

ट्रम्पले पोस्टमा लेखेका थिए, “तपाईंहरू अमेरिकाविरुद्ध षड्यन्त्र गरिरहेकाले भ्लादिमिर पुटिन र किम जोङ उनलाई मेरो न्यानो अभिवादन दिनुहोला ।”

यो तस्बिर अमेरिकाका लागि एउटा चेतावनी हो । चीन, रूस र उत्तर कोरियाले नजिकको सम्बन्ध बनाइरहेका छन्, र यसले विश्वव्यापी शक्ति सन्तुलनलाई पुनर्गठन गर्न सक्छ। यो तस्बिर वासिङ्टन र उसका सहयोगीहरूका लागि सीधा चुनौती मात्र नभई, विश्वव्यापी मञ्चमा उदाउँदो नयाँ रणनीतिक समीकरणहरूको सशक्त र आक्रामक सन्देश पनि हो । यो कार्यक्रमले पश्चिमलाई चीन पश्चिमा–विरोधी ध्रुवको कूटनीतिक मञ्च पनि बनिसकेको सीधा सन्देश दिन्छ ।

अन्तराष्ट्रिय प्रमुख मिडियाहरु के भन्छन् ? 

द न्युयोर्क टाइम्स अखबारले लेखेको छ, “अमेरिकाका कट्टर विरोधी नेताहरू बेइजिङमा एकसाथ उभिनुले बहुध्रुवीय विश्व व्यवस्थाको सङ्केत दिन्छ, जुन बिस्तारै आकार लिइरहेको छ ।“ वासिङ्टन पोस्टले भनेको छ, “यो कार्यक्रम नेटो र वाशिङ्टनका लागि गम्भीर चेतावनी हो कि रूस, चीन, उत्तर कोरिया र इरान अब साझा मञ्चमा शक्ति र एकता प्रदर्शन गरिरहेका छन् ।“ 

परेडमा हंगेरीका प्रधानमन्त्री भिक्टर ओर्बानको सहभागिताले युरोपभित्र पनि चीन र रूससँग नजिकको सम्बन्ध राख्ने प्रवृत्ति रहेको देखाएको छ । बीबीसीले यसलाई युरोपेली सङ्घ र नेटोभित्रको मतभेदको प्रतीक बताएको छ ।

यो सबैको अर्थ के हो ? 

पुटिन, सी र किमको एकसाथ हिँडाइ केवल एउटा फोटो अवसरभन्दा बढी हो । यसले एउटा परिवर्तनको सङ्केत गर्छ, एउटा उदीयमान गुटको जो अमेरिका र यसका सहयोगीहरूको नेतृत्वमा रहेको पुरानो व्यवस्थालाई चुनौती दिँदैछ । 

पश्चिमले चिन्ताका साथ प्रतिक्रिया दिइरहँदा, चीनको सन्देश स्पष्ट छ । यो एउटा उदाउँदो शक्ति हो, जो आफ्नो भविष्य आफैँ परिभाषित गर्न र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धलाई पुनर्गठन गर्न तयार छ ।

यो गठबन्धनले ठोस कार्यहरू निम्त्याउँछ वा प्रतीकात्मक मात्र रहन्छ, त्यो अझै हेर्न बाँकी छ। तर, अहिलेका लागि, यो क्षणले विश्वव्यापी भूराजनीतिमा एक महत्त्वपूर्ण मोडलाई सङ्केत गर्छ, जसले आउने दशकौँसम्म विश्वलाई प्रभावित गर्न सक्छ ।

एसियामा सुरक्षा सन्तुलन नयाँ दिशामा

भारतीय विशेषज्ञ सी. राजामोहनका अनुसार यो परेड एउटा चेतावनी हो कि यदि चीन, रूस, इरान र उत्तर कोरियाको ध्रुव बलियो भएमा एशियामा सुरक्षा र आर्थिक सन्तुलनले नयाँ दिशा लिन सक्छ । चीनको सरकारी समाचार संस्था सिन्ह्वाले यसलाई बहुध्रुवीय विश्व व्यवस्थाको उत्सव बताएको छ । यसले ‘पश्चिमको प्रभुत्व अब विगतको कुरा हुँदै गएको’ पनि उल्लेख गरेको छ।

पश्चिमी राष्ट्रहरूको प्रतिक्रिया

यस घटनाप्रति पश्चिमी राष्ट्रहरूले चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । युरोपेली युनियनको विदेश नीति प्रमुख काजा कल्लासले बुधबार एक बक्तव्य जारी गर्दै चीन, रूस, इरान र उत्तर कोरियाका नेताहरूले बेइजिङमा भएको सैन्य परेडमा एकसाथ देखा परेर नियममा आधारित अन्तर्राष्ट्रिय व्यवस्था लाई चुनौती दिने एक स्वेच्छाचारी गठबन्धन को प्रतिनिधित्व गरेको बताएकी छन् । 

बेइजिङमा बुधबार आयोजित विशाल सैन्य परेडमा चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङसँगै रूस र उत्तर कोरियाका नेताहरूको उपस्थिति पश्चिमी राष्ट्रहरूविरुद्ध नयाँ विश्व व्यवस्था निर्माण गर्ने प्रयासको एक हिस्सा भएको युरोपेली युनियनको विदेश नीति प्रमुखको भनाइ छ।

अमेरिकी नेताहरूले पनि यसलाई आफ्नो सुरक्षाका लागि खतरा मानेका छन्। उनीहरूका अनुसार, यो गठबन्धनले विश्वमा अस्थिरता ल्याउन सक्छ र यसले हतियार, प्रविधि तथा ऊर्जामा नयाँ साझेदारीलाई बढावा दिन सक्छ । 

ह्वाइट हाउसले बेइजिङको परेड केवल प्रचारको प्रयास भएको र यसले यी देशहरूको वास्तविक कमजोरीलाई लुकाउन नसक्ने बताएको छ । 

यद्यपि, युरोपेली कूटनीतिज्ञहरूले परेडले युरोपका लागि सुरक्षा जोखिम बढाएको स्वीकार गरेका छन् । उनीहरूका अनुसार यसले रूस, चीन, इरान र उत्तर कोरिया भविष्यमा हतियार, ऊर्जा र प्रविधिमा गहिरो सहकार्यतर्फ अघि बढ्न सक्ने सङ्केत दिन्छ ।

के यो गठबन्धन टिक्छ ?

यद्यपि, यो गठबन्धन कति बलियो छ भन्ने कुरा समयले मात्र बताउनेछ । यी तीन देशको आ–आफ्नै स्वार्थ र उद्देश्यहरू छन् । 

यद्यपि, उनीहरू पश्चिमी दबाबको प्रतिरोध गर्न र नयाँ विश्व व्यवस्था निर्माण गर्ने साझा लक्ष्यमा एकजुट भएको देखिन्छ । यो घटनाले अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा एक नयाँ अध्यायको सुरुवात गरेको छ, जसको असर आगामी दशकौंसम्म देख्न सकिन्छ । एजेन्सीको सहयोगमा