काठमाडौं उपत्यका र देशका प्रमुख शहरहरू वायु प्रदूषणको चपेटामा छन्। यस समस्याले फोक्सोको क्यान्सरदेखि लिएर मुटुरोग, बाल स्वास्थ्य समस्या, र जीवन प्रत्याशा घटाउनेसम्मको असर पुर्‍याइरहेको छ। तर, पछिल्लो समय नेपालले विद्युतीय सवारीसाधन (Electric Vehicles – EVs) लाई प्राथमिकता दिएर वातावरणीय सुधारको एक उदाहरणीय मोडेल प्रस्तुत गर्दैछ।

 नेपालमा विद्युतीय सवारीहरूको उदय

नेपालमा सन् २०२३/२४ मा आयात भएका निजी सवारीमध्ये ७०% भन्दा धेरै विद्युतीय थिए। यो तथ्यले नेपाललाई दक्षिण एशियामा विद्युतीय सवारी अपनाउने अग्रणी राष्ट्रमध्ये राखेको छ।

सरकारको उद्देश्य छ –

२०३० सम्म निजी सवारीको ९०% विद्युतीय बनाउने

सार्वजनिक यातायातको ६०% विद्युतीकरण गर्ने

यी लक्ष्यहरू जलवायु अनुकूलता मात्र होइन, नेपाली नागरिकको स्वास्थ्यका लागि पनि महत्वपूर्ण छन्।

 प्रदूषणमा उल्लेखनीय गिरावटको सम्भावना

एक अध्ययन अनुसार काठमाडौंको हावामा रहेको PM2.5 प्रदूषणमा सवारीसाधनको हिस्सा झण्डै २५% हो। योभन्दा पनि खतरनाक पक्ष के छ भने, यही कणहरू फोक्सोको गहिरो भागसम्म पुगेर डिएनए म्युटेसन गराउन सक्छन्, जसले फोक्सोको क्यान्सर निम्त्याउने सम्भावना बढाउँछ।

तर, विद्युतीय सवारीहरूसँग न त tailpipe emission हुन्छ, न त काला धुवाँ निस्कन्छ – जसले प्रदूषणको स्रोतलाई नै नष्ट गर्न सहयोग गर्छ।

 नेपालको जलविद्युत् स्रोत: स्वच्छ उर्जा उत्पादनको शक्ति

नेपालको विद्युत उत्पादनको ९०% भन्दा बढी जलविद्युतबाट हुन्छ। यसले विद्युतीय सवारीसाधनलाई सस्तो, स्वच्छ, र स्वदेशी उर्जा स्रोतमा आधारित बनाएको छ। भारत वा चीनको तुलनामा नेपालले विद्युतीय सवारी प्रयोग गर्दा कार्बन फुटप्रिन्ट झनै कम गर्छ।

 स्वास्थ्यमा दीर्घकालीन लाभ

वायु प्रदूषणको असरका कारण औसत नेपालीको जीवन प्रत्याशा ३.४ वर्षले घटेको अनुमान छ (World Bank रिपोर्ट)।

फोक्सो रोग, दम, उच्च रक्तचाप जस्ता दीर्घ रोगहरूमा उल्लेखनीय गिरावट आउन सक्छ।

गर्भवती महिला र बालबालिकामा प्रदूषणका असर न्यूनीकरण हुनेछ।

 चुनौतीहरू

चार्जिङ पूर्वाधारको अभाव – काठमाडौं बाहिर चार्जिङ स्टेशनहरू धेरै कम छन्।

उच्च सुरुवाती लागत – विद्युतीय सवारी खरिद अझै सबैका लागि सहज छैन।

सार्वजनिक यातायात प्रणालीको सुस्त विद्युतीकरण – सार्वजनिक बस, टेम्पो, माइक्रोमा EV रूपान्तरण ढिलो।

 सम्भावना र रणनीति

कर छुट र अनुदान: सरकारले EV मा ९०% सम्म कर छुट दिएको छ, जुन सकारात्मक पहल हो।

निजी क्षेत्रको सहभागिता: निजी कम्पनीहरूले चार्जिङ स्टेशन स्थापना र EV सेवामा लगानी बढाउँदैछन्।

शिक्षा र चेतना: जनता स्वयं EV का फाइदा बुझ्दै छनौट गर्न थालेका छन्।

निष्कर्ष

विद्युतीय सवारीसाधन केवल यातायातको साधन होइन, यो नेपालका लागि एक हरित भविष्य निर्माण गर्ने अस्त्र बनेको छ। यदि सरकार, निजी क्षेत्र, र नागरिक सबै मिलेर अगाडि बढे, भने नेपालले स्वच्छ हावाको विश्व नमूना बन्न सक्ने सम्भावना बलियो छ।