के हाम्रो संस्कृति हो या, के केवल ट्रेन्ड मात्र!

श्रावण महिनाको सुरुवातसँगै नेपाली युवतीहरू हरियो लुगा, हरियो चुरा र हातमा मेहन्दी लगाएर सजिन्छन्। तर के तपाईंले कहिल्यै सोच्नुभएको छ? – “किन श्रावणमा हरियो लगाइन्छ?” “मेहन्दी किन अनिवार्य झैँ देखिन्छ?” अनि "के यो साँच्चै हाम्रो मौलिक नेपाली संस्कृति हो?"

श्रावण र हरियो रंग: धार्मिक आस्थाको प्रतीक

श्रावण हिन्दू पात्रो अनुसार भगवान शिवलाई समर्पित पवित्र महिना हो। यस महिनाभर सोमवारको व्रत, शिवलिङ्ग पूजा, व्रतबन्ध, रुद्राभिषेक जस्ता विधिहरू गरिन्छ। हरियो रंगलाई सौभाग्य, उर्वरता र जीवनको प्रतीक मानिन्छ। यो मौसम हरियालीले भरिपूर्ण हुन्छ, जसले गर्दा धार्मिक तथा प्राकृतिक रूपमा पनि हरियो रंगलाई सकारात्मक रूपमा हेरिन्छ।

मेहन्दी किन?

मेहन्दी विशेषगरी विवाहित र अविवाहित महिलाले सौभाग्यको प्रतीकस्वरूप लगाउने चलन छ। भारतमा त यो एक किसिमको धार्मिक अभ्यास झैँ लिइन्छ — जहाँ विवाह, तीज, करवा चौथ, र श्रावणमा मेहन्दी अनिवार्यझैँ मानिन्छ।

तर नेपालमा यसको मौलिक जरा छैन — यो चलन पछिल्लो दशकमा खासगरी बलिउड र भारतीय सिरियलहरूको प्रभावमा भित्रिएको हो।

के यो हाम्रो नेपाली संस्कृति हो?

नेपाली संस्कार, विशेषगरी पहाडी समुदाय (नेवार, मगर, तामाङ, गुरुङ, लिम्बु आदि) मा श्रावणमा हरियो लगाउने वा मेहन्दी लगाउने परम्परा पाइँदैन। यो चलन विशेषगरी तराई र शहरी क्षेत्रमा भारतसँगको सांस्कृतिक घुलमिलबाट आएका हुन्।

हाम्रा मौलिक चाडपर्वहरू – जनैपूर्णिमा, गाईजात्रा, गुँला, साउने संक्रान्ति आदि फरक ढंगले मनाइन्छन्। तर अहिले सहरमा श्रावण भनेको "फोटोशूट, चुरा, मेहन्दी र हरियो ड्रेस" मा सीमित भएको छ।

बिग्रँदै गएको सन्देश र सांस्कृतिक अपव्याख्या :

आज श्रावणको नाममा: ब्यूटी पार्लरहरूमा लाइन, सोसल मिडियामा स्टोरी र ट्रेन्ड बनाउने होड, धार्मिकता भन्दा "लुक्स" मा बढी ध्यान, अनि अन्य समुदायमा जबरजस्ती संस्कार थोपर्ने प्रवृत्ति बढ्दो छ। यी सबैले मौलिकता मेटाउँदै सस्तो ग्ल्यामर र सतही धार्मिकता मात्रै फैलाइरहेका छन्।

निष्कर्ष: परम्परा पछ्याउने कि अर्थ बुझ्ने?

श्रावणको महत्व अध्यात्म र शुद्धताको प्रतीक हो। तर चलन पछ्याउने नाममा परम्पराको गलत अर्थ लगाएर केवल देखावटी रूपमा मनाउनु ठीक होइन। संस्कार अपनाउनु नराम्रो होइन, तर त्यसको अर्थ बुझेर, सान्दर्भिक बनाइराख्नु अझ आवश्यक छ।

अब चाहिन्छ – परम्पराको पुनरविचार, मौलिकताको सम्मान, र चेतनशीलता।